ZITA

Ζήτα

Ζίλια: τα ζίλια (αλλιώς,"τσίγκλες" , "σαχάνια" ή "σαχανάκια") είναι μικρά μετάλλινα κύμβαλα. Αποτελούνται από δύο στρογγυλούς δίσκους ελαφρά κοίλους, συνήθως μπρούτζινους ή σιδερένιους, με μια μικρή τρύπα ο καθένας στη βάση. Από κάθε τρύπα περνιέται και στερεώνεται με κόμπο στο μέσα μέρος του δίσκου ένας σπάγγος (ή κορδόνι ή δερμάτινη λουρίδα κ.τ.λ. ) Οι διαστάσεις στα ζίλια ποικίλουν και, ανάλογα, ο τρόπος παιξίματος διαφέρει: Όταν το μέγεθός τους είναι μεγάλο, κρατιούνται από τα χέρια, ενώ όταν έιναι μικρότερα, περνιούνται στα δάχτυλα- στον αντίχειρα και στο μέσο δάχτυλο- και στα δύο χέρια. Τα μκρά σε μέγεθος ζίλια ήρθαν στον Ελλαδικό χώρο από την Ανατολή. Τα ζίλια, δηλ. τα "κύμβαλα", ανιχνεύονται στον τόπο μας ήδη από τους αρχαιοελληνικούς χρόνους. Η σημερινή τους μορφή ταυτίζεται με εκείνη των αρχαιοελληνικών και βυζαντινών χρόνων, όπως και ο τρόπος παιξίματος.

Ζουρνάς: ονομάζεται επίσης καραμούζα ή πίπιζα. Είναι όργανο με διπλό γλωσσίδι, στο οποίο οφείλει τον οξύ διαπεραστικό ήχο του. Στην ίδια οικογένεια ανήκε και ο αρχαίος ελληνικός αυλός. Φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη (από 22 ως και 60 εκ.). Τους κοντούς ζουρνάδες τους συναντάμε στη δυτική Ρούμελη και τον Μωριά, ενώ τους μακρύτερους στη Μακεδονία. Συνήθως παίζονται δυο ζουρνάδες μαζί (ο ένας για τη μελωδία κι ο άλλος για το ίσο).ο ζουρνάς (Μακεδονία, Θράκη, Δ. Ρούμελη, Μυτιλήνη) ή καραμούζα ή πίπιζα είναι όργανο τύπου όμποε, με διπλό γλωσσίδι. Λέγεται επίσης νιάκαρο ή νιάκαρα (Ζάκυνθο, Κεφαλονιά), καλάμι (Δ. Ρούμελη) και αυλός (παλιότερη λόγια ονομασία).Φτιάχνεται σε διάφορα μεγέθη { από 22εκ. έως 60εκ. περίπου ) από ξύλο οξιάς, κουμαριάς, κερασιάς, καρυδιάς, ελιάς, βερικοκιάς κ.τ.λ. και σπάνια από έβενο. Ο ζουρνάς αποτελείται από τρία μέρη: τον κυρίως ζουρνά (του οποίου ο σωλήνας είναι κυλινδρικός, ελαφρά κωνικός και καταλήγει σε χωνί), τον κλέφτη (μάνα, πιστόμιο), που μπαίνει στο πάνω μέρος του σωλήνα και το κανέλι (κανούλι ή καρνέλι) - λεπτός κυλινδρικός σωλήνας- στο οποίο δένεται η ταμπούνα (διπλό καλαμένιο γλωσσίδι). Εξάρτημα του ζουρνά είναι και η φούρλα (δίσκος από κόκκαλο, μέταλλο ή και ξύλο) η οποία τρυπημένη στο κέντρο, περνιέται από το γλωσσίδι και "κάθεται" πάνω στον κλέφτη. Με αυτόν τον τρόπο ευκολύνεται ο ζουρνατζής στο φύσημα. Ο ζουρνάς (όργανο για ανοιχτό χώρο -λόγω του οξύ και διαπεραστικού ήχου του- έχει συνήθως 7 τρύπες μπροστά και 1 πίσω, και παίζεται πάντα μαζί με το νταούλι. Η οικογένεια των οργάνων με διπλό γλωσσίδι, στην οποία ανήκει και ο ζουρνάς, τεκμηριώνεται στον ελλαδικό χώρο, ήδη, από τους ομηρικούς χρόνους με την παρουσία του αυλού.

ζυγός(αρσ.) και ζυγόν(ουδ.): το εγκάρσιο ξύλο που ένωνε στο πάνω μέρος τα δύο κέρατα ή πήχεις της κιθάρας, λύρας, φόρμιγκας κτλ. Το ζυγόν είχε σχήμα σχεδόν κυλινδρικό και ήταν κατασκευασμένο από πυξάρι. Επάνω στερεώνονταν οι κόλλαβοι (ή κόλλοπες, κλειδιά), που χρησίμευαν στο τέντωμα και το κούρδισμα των χορδών.